Cổ phần là gì? Ví dụ thực tiễn, các loại cổ phần trong công ty

Khi tham gia vào thị trường tài chính, cổ phần chính là một đơn vị mà nhà đầu tư cần biết để thực hiện các hoạt động mua bán tài chính. Vậy cổ phần là gì và được phân loại như thế nào? Cổ phần có gì khác biệt với những đơn vị tài chính khác? Đâu là những đặc điểm nổi bật của cổ phần và những câu hỏi có thể một nhà đầu tư mới sẽ thắc mắc về cổ phần sẽ được giải đáp ngay tại bài viết này.

Cổ phần là gì?

Cổ phần (Share) là một đơn vị tài chính được phân chia từ vốn chủ sở hữu của một công ty. Mỗi cổ phần đại diện cho một phần nhỏ của tài sản và lợi nhuận của công ty đó. Cổ đông sở hữu cổ phần sẽ có quyền được hưởng lợi từ lợi nhuận và quyết định trong các quyết định quan trọng của công ty thông qua việc bỏ phiếu tại các cuộc họp đại hội cổ đông. Cổ phần được bán và mua trên thị trường chứng khoán và có giá trị thị trường khác nhau tùy thuộc vào sự ổn định và tiềm năng tăng trưởng của công ty.  Cổ phần được sở hữu bởi cổ đông. Vậy có thể hiểu rằng cổ đông (Shareholder) là những chủ sở hữu cổ phần của một hay nhiều công ty. Khi mua cổ phần, người mua trở thành cổ đông của công ty và có quyền tham gia vào các quyết định quan trọng của công ty thông qua việc bỏ phiếu tại các cuộc họp đại hội cổ đông. Các quyết định này bao gồm việc bầu ra Hội đồng quản trị, thông qua kế hoạch chiến lược, phân phối lợi nhuận và quyết định về các vấn đề quan trọng khác liên quan đến hoạt động của công ty. Các cổ đông được hưởng lợi từ việc sở hữu cổ phần trong công ty thông qua việc nhận cổ tức và tăng giá trị của cổ phần theo thời gian. Cổ đông đầu tư càng nhiều cho công ty thì sẽ càng có nhiều quyền hạn. Tuy nhiên, lợi ích càng nhiều thì rủi ro đi kèm cũng càng cao. Một khi cổ phần công ty tụt giá, cổ đông cũng phải chịu cảnh lỗ vốn trong ngắn hoặc dài hạn tùy hoàn cảnh. Cổ đông là một phần không thể thiếu cho sự phát triển của công ty thông qua hoạt động mua bán cổ phần. Khi tìm hiểu về cổ phần, ta cũng sẽ ít nhiều nghe qua khái niệm “cổ phiếu”. Cổ phiếu (Stock) cũng là một đơn vị tài chính thể hiện quyền sở hữu một phần nhỏ của một công ty. Khi một công ty được thành lập, nó có thể chia thành nhiều phần bằng nhau và mỗi phần đó được gọi là một cổ phiếu. Cổ đông cũng chính là người nắm giữ cổ phiếu. Các cổ phiếu có thể được niêm yết và giao dịch trên các sàn giao dịch chứng khoán, và giá trị của chúng có thể thay đổi theo thời gian tùy thuộc vào thị trường chung, hoạt động kinh doanh và tình hình tài chính của công ty. Cổ phiếu có thể mang lại thu nhập cho nhà đầu tư thông qua cổ tức và có thể được mua và bán như một khoản đầu tư.  Vậy cổ phần và cổ phiếu có gì khác nhau? Cổ phần có nghĩa là phần chia nhỏ nhất của vốn điều lệ của công ty cổ phần, được thể hiện dưới dạng hình thức cổ phiếu. Còn cổ phiếu là chứng chỉ do công ty cổ phần phát hành hoặc bút toán ghi sổ xác nhận quyền sở hữu một hoặc một số cổ phần của công ty đó. Từ đó có thể thấy, cổ phiếu là hình thức biểu hiện của cổ phần, là một phần nhỏ hơn và cụ thể hơn. Để tồn tại cổ phần và cổ phiếu, các công ty cổ phần chủ quản là điều không thể thiếu. Đây là một hình thức tổ chức kinh doanh được thành lập bởi ít nhất hai cổ đông, với mục đích cùng đầu tư vào hoạt động kinh doanh và chia sẻ lợi nhuận và rủi ro. Các cổ đông trong công ty cổ phần sở hữu các cổ phiếu, mỗi cổ phiếu thường tương ứng với một phần vốn (lợi ích hữu hình), cũng như quyền biểu quyết trong công ty (lợi ích vô hình). Tùy vào quy định của pháp luật và điều lệ công ty, cổ đông có thể bán hoặc mua lại cổ phiếu của mình hoặc của người khác, và công ty có thể phát hành thêm cổ phiếu để huy động vốn. Công ty cổ phần thường được đánh giá là hình thức kinh doanh phổ biến và hiệu quả, do có khả năng huy động được vốn từ nhiều nguồn và quản lý kinh doanh được tốt hơn nhờ vào quy trình quản lý chuyên nghiệp.

Xem thêm: Cổ tức là gì? Nên mua cổ phiếu trước hay sau khi chia cổ tức?

Cổ phần trong thực tiễn được trình bày ra sao?

Các công ty hầu hết đều tồn tại cổ phần, vì đây là một đơn vị tài chính giúp kêu gọi các cổ đông tương đối dễ dàng để đầu tư cho công ty. Để giúp hiểu rõ hơn về cách thức tồn tại và hoạt động của cổ phần, Lingo sẽ minh họa thông qua ví dụ dưới đây: Một ví dụ thực tế về công ty cổ phần là công ty Apple Inc. (AAPL). Apple là một công ty công nghệ hàng đầu trên thế giới, với sản phẩm như iPhone, iPad, Mac, Apple Watch và nhiều sản phẩm khác. Apple được thành lập vào năm 1976 và đã trở thành một trong những công ty giá trị nhất thế giới với tổng giá trị vốn hóa trên 2,3 nghìn tỷ đô la Mỹ. Cổ đông của Apple sở hữu các cổ phiếu của công ty, mỗi cổ phiếu đại diện cho một phần vốn và quyền biểu quyết trong công ty. Apple phát hành các cổ phiếu của mình trên thị trường chứng khoán, cho phép nhà đầu tư mua và bán cổ phiếu. Giá cổ phiếu của Apple có thể thay đổi theo thời gian dựa trên nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm các thông tin kinh doanh của công ty, tình hình thị trường chung, hoạt động của các đối thủ cạnh tranh và tình hình kinh tế chung của toàn cầu. Những cổ đông của Apple cũng được hưởng lợi từ thành công kinh doanh của công ty, bao gồm cả lợi nhuận và tiền cổ tức. Tuy nhiên, những cổ đông này cũng phải chịu rủi ro trong trường hợp giá cổ phiếu giảm hoặc công ty không đạt được kết quả kinh doanh dự kiến. Giá của cổ phần sẽ biến động rất nhiều lần trong những khoảng thời gian không đồng nhất. Do đó, việc theo dõi liên tục giá cổ phần là một điều cần thiết để nhà đầu tư có thể đưa ra những quyết định phù hợp.

Đặc điểm của cổ phần

Một số đặc điểm của công ty cổ phần bao gồm:

• Có quyền sở hữu cao: Cổ phần đại diện cho một phần sở hữu công ty và cho phép chủ sở hữu (cổ đông) có quyền tham gia vào quyết định quan trọng trong công ty như bầu cử Hội đồng quản trị, quyết định chính sách kinh doanh, quyết định chia cổ tức... Một khi cổ phần đã thuộc về cổ đông, cổ đông sẽ có quyền hạn tương đương với giá trị cổ phần trong công ty chủ quản.
• Giá trị chi phối bởi nhiều yếu tố: Giá trị cổ phần được xác định bởi thị trường và phụ thuộc vào nhiều yếu tố như doanh thu, lợi nhuận, tình hình kinh doanh, tình hình kinh tế của thị trường… Do đó, cổ phần không phải một đơn vị tài chính ổn định như tiền mặt hay các tài sản cố định. Song, chính vì sự không ổn định đó mà cổ phần đôi khi cũng đem lại những cơ hội rất lớn.
• Được quy đổi thành cổ tức: Công ty sẽ chi trả cổ tức cho các cổ đông theo tỷ lệ nhất định trong quyết định họp Đại hội đồng cổ đông. Cổ tức được trả tiền mặt hoặc cổ phiếu mới tùy vào quyết định của cổ đông. Nếu trả bằng tiền mặt, cổ đông có quyền rút bớt vai trò của mình khỏi công ty, dùng số tiền đó để đầu tư vào những hạng mục khác. Còn nếu chọn quy đổi tiếp tục thành cổ phần, cổ đông sẽ củng cố thêm vị thế của mình với công ty và tiếp tục đồng hành trên thị trường.
• Hoạt động trên thị trường chứng khoán: Cổ phần được giao dịch trên thị trường chứng khoán, có giá cả biến động theo thị trường và tình hình kinh tế. Trên thị trường đầy biến động như vậy, cổ phần cũng là một đơn vị có sự linh hoạt lớn, tính thanh khoản ở mức khá cao.
• Có tính phân cấp: Cổ phần có thể được phân cấp theo địa vị của các cổ đông, ví dụ như cổ đông lớn, cổ đông nhỏ, cổ đông chiến lược… Tùy vào số cổ phần sở hữu, cổ đông sẽ có những quyền hạn khác nhau trong công ty.

• Rủi ro đi đôi với lợi nhuận: Việc đầu tư vào cổ phần có rủi ro, do giá cổ phiếu có thể giảm, doanh thu và lợi nhuận không đáp ứng được kỳ vọng của thị trường. Tuy nhiên như đã nói, thị trường chứng khoán là một thị trường cần có chiến lược và sự tư duy kĩ càng, do đó rất nhiều cổ đông đã thu được những lợi nhuận rất lớn thông qua đầu óc tài ba của mình.
• Sự thay đổi: Cổ phần có thể được mua và bán trên thị trường, vì vậy sự thay đổi về sở hữu cổ phần của công ty có thể xảy ra theo thời gian. Trong nhiều trường hợp, cổ đông của công ty cổ phần cũng phải chịu một số rủi ro, bao gồm việc giá cổ phiếu thay đổi hoặc công ty phá sản. Việc sở hữu cổ phần cũng có thể mang lại lợi ích cho các nhà đầu tư, bao gồm thu nhập từ cổ tức và tăng giá trị của cổ phần theo thời gian. Tuy nhiên, việc đầu tư vào cổ phần cũng có rủi ro, và giá trị của cổ phần có thể giảm khi công ty không hoạt động tốt hoặc gặp khó khăn tài chính. Đó là lí do họ rất có khả năng sang nhượng cổ phần để giảm thiểu rủi ro.
• Sở hữu chung: Các cổ đông của công ty cổ phần sở hữu chung các cổ phiếu, mỗi cổ phiếu thường tương ứng với một phần vốn và quyền biểu quyết trong công ty.
• Được quản lý chuyên nghiệp: Công ty cổ phần thường có quy trình quản lý chuyên nghiệp hơn so với các doanh nghiệp gia đình hoặc các doanh nghiệp nhỏ. Bởi nếu thiếu sự quản lý cẩn trọng ấy, cổ phần rất có khả năng bị mất giá, vừa gây ảnh hưởng xấu tới cổ đông, vừa làm danh tiếng công ty bị giảm sút.

Xem thêm: Giá trần và giá sàn là gì? Cách xem giá trần, giá sàn trong chứng khoán

Cổ phần được phân loại như thế nào?

Cổ phần có thể được phân loại theo các tiêu chí sau:

Theo loại cổ phần: Cổ phần thường (Common stock) và cổ phần ưu đãi (Preferred stock) chính là hai loại cổ phần phổ biến nhất. Cổ phần ưu đãi có ưu tiên nhận cổ tức và tiền lãi, nhưng ít quyền biểu quyết hơn so với cổ phần thường. Cụ thể về hai loại cổ phần trên:

• Cổ phần thường: là loại cổ phần bắt buộc phải có của mỗi công ty cổ phần. Đây là loại cổ phần phổ biến nhất trên thị trường hiện nay, được rao bán rộng rãi và với người mua cổ phần thường sẽ được coi là công đông phổ thông. 
• Cổ phần ưu đãi: là một loại cổ phần khác thuộc công ty cổ phần, có thể đem lại cho người sở hữu những đặc quyền cụ thể. Quyền lợi này phụ thuộc vào loại cổ phiếu ưu đãi mà cổ đông nắm giữ và lại được chia nhỏ như sau:
• Cổ phần ưu đãi biểu quyết: cổ phần ưu đãi có số phiếu biểu quyết nhiều hơn so với cổ đông phổ thông. Số phần biểu quyết của một cổ phần ưu đãi biểu quyết sẽ do điều lệ công ty quy định.
• Cổ phần ưu đãi cổ tức: cổ đông sở hữu loại cổ phần này được trả cổ tức với mức cao hơn so với mức cổ tức của cổ phần phổ thông. Mức trả chênh lệch thường được niêm yết ngay từ đầu giao dịch và ít bị ảnh hưởng bởi hoạt động công ty. Tuy vậy, cổ đông sở hữu cổ phần này không có quyền biểu quyết hoặc ứng cử vào Hội đồng quản trị mà chỉ đóng vai trò như người cấp vốn. 
• Cổ phần ưu đãi hoàn lại: với cổ phần ưu đãi hoàn lại, công ty sẽ hoàn trả lại vốn góp theo yêu cầu của cổ đông hoặc theo các điều kiện được ghi tại cổ phần trước đó. Cổ đông sở hữu loại cổ phần này cũng không có quyền biểu quyết, dự họp hay tiến cử người vào Hội đồng quản trị.
• Cổ phần ưu đãi đặc biệt: là những loại cổ phần do công ty tự quy định hình thức, đặc điểm, hạn mức để thu hút riêng, tạo dấu ấn cho khách hàng.

Theo ngành kinh doanh: Cổ phần có thể thuộc nhiều ngành kinh doanh khác nhau như sản xuất, thương mại, dịch vụ, tài chính… Mỗi cổ phần thuộc một loại ngành kinh doanh này lại có cách thức hoạt động, tỷ giá quy đổi, quyền lợi cổ đông khác nhau do tính chất khác nhau của chúng.

Theo quy mô công ty: Cổ phần có thể thuộc các công ty lớn hay nhỏ, tùy thuộc vào vốn hóa thị trường của công ty phát hành. Từ đó, cũng có thể quyết định được xem cổ đông mua cổ phần của công ty đó sẽ đủ điều kiện trở thành cổ đông lớn, trung bình, nhỏ khi mua các cổ phần ở mức bao nhiêu. Theo thị trường niêm yết: Cổ phần có thể được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán hoặc không niêm yết. Nếu được niêm yết, cổ phần có tính chắc chắn hơn do được thị trường bảo hộ. Còn đối với cổ phần không niêm yết, tuy rủi ro tồn tại có phần lớn hơn, song đôi lúc khi thị trường suy thoái, loại cổ phần này lại có những cơ hội để đứng ngoài vòng và tiếp tục phát triển. Theo thị giá cổ phiếu: Cổ phần có thể có thị giá cao hoặc thấp, tùy thuộc vào nhiều yếu tố như quy mô công ty, hoạt động kinh doanh, triển vọng tương lai, cung và cầu trên thị trường... Theo quyền biểu quyết: Cổ phần có thể có quyền biểu quyết khác nhau, tùy thuộc vào loại cổ phần mà nhà đầu tư sở hữu. Cổ phần thường thường có quyền biểu quyết cao hơn so với cổ phần ưu đãi.

Những yếu tố trên có thể ảnh hưởng đến giá trị của cổ phần trên thị trường chứng khoán và quyết định sự hấp dẫn của cổ phần với các nhà đầu tư.

Quyền và nghĩa vụ của cổ đông nắm giữ cổ phần

Cổ đông là người sở hữu cổ phần của một công ty, vì vậy họ có những quyền và nghĩa vụ nhất định. Dưới đây là một số quyền của cổ đông khi tham gia đóng góp cổ phần với công ty:

• Quyền tham gia biểu quyết và quyết định: Cổ đông có quyền tham gia biểu quyết và quyết định về những quyết định quan trọng của công ty như sự lựa chọn Ban giám đốc, chi phí và quyết định chi trả cổ tức.
• Quyền nhận cổ tức: Cổ đông được quyền nhận cổ tức theo tỷ lệ sở hữu cổ phần của mình. Cổ tức là khoản tiền mà công ty trả cho cổ đông nhằm chia sẻ lợi nhuận thu được trong một năm.
• Quyền tham dự hội đồng cổ đông: Cổ đông có quyền tham dự hội đồng cổ đông, nơi các quyết định về chiến lược và hoạt động của công ty được đưa ra và thông qua.

Song song với các quyền trên khi tham gia đóng góp cổ phần, cổ đông cũng có những nghĩa vụ đối với công ty đó:

• Nghĩa vụ đóng góp vốn: Cổ đông phải đóng góp vốn để sở hữu cổ phần của mình.
• Nghĩa vụ tuân thủ quy định của công ty: Cổ đông phải tuân thủ các quy định và điều lệ của công ty.
• Nghĩa vụ giữ bí mật thông tin: Cổ đông phải giữ bí mật về thông tin của công ty để tránh việc rò rỉ thông tin và gây ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động của công ty.
• Nghĩa vụ báo cáo tài sản, thu nhập và thuế thu nhập cá nhân: Cổ đông phải báo cáo về tài sản, thu nhập và thuế thu nhập cá nhân của mình cho cơ quan thuế theo quy định của pháp luật.

Trên đây là một số quyền và nghĩa vụ cơ bản của cổ đông. Việc nắm rõ quyền và nghĩa vụ này sẽ giúp cổ đông tham gia tích cực và hiệu quả trong hoạt động của công ty.

Các câu hỏi thường gặp về cổ phần trong các công ty cổ phần

Lợi ích của việc sở hữu cổ phần là gì?

Sở hữu cổ phần của một công ty cổ phần giúp bạn có quyền tham gia vào việc điều hành công ty, tham gia biểu quyết và quyết định về các vấn đề quan trọng của công ty và nhận cổ tức. Ngoài ra, đây cũng là một cách gia tăng lợi nhuận cho những khoản nhàn rỗi cá nhân tương đối phổ biến hiện nay.

Làm thế nào để tính giá trị của một cổ phần?

Giá trị của một cổ phần phụ thuộc vào nhiều yếu tố như kết quả kinh doanh, tiềm năng tăng trưởng của công ty, tình hình kinh tế chung và tình trạng cung cầu trên thị trường. Giá trị cổ phần cũng thường được công ty công khai minh bạch và cập nhật trên các sàn điện tử uy tín. Để theo dõi tỉ giá cổ phần, người ta sẽ thường dùng những trang web điển hình như trang https://vn.tradingview.com/. 

Cần phải làm gì để trở thành cổ đông của một công ty cổ phần?

Cổ phần có thể được mua và bán trên thị trường chứng khoán hoặc thông qua các sàn giao dịch chứng khoán. Để trở thành cổ đông của một công ty cổ phần, nhà đầu tư cần mua cổ phần của công ty thông qua sàn giao dịch chứng khoán hoặc các sàn giao dịch khác. Việc giao dịch này, nếu nhà đầu tư mua trong nước, thì sẽ thông qua 3 sàn giao dịch chính HNX, HOSE và UPCOM để liên hệ với các công ty cổ phần thành viên. Còn đối với việc đầu tư cổ phần nước ngoài, nhà đầu tư cần tìm hiểu kỹ về các sàn chứng khoán quốc tế như Sàn XTB; Sàn Interactive Brokers; Sàn TradeStation,... để tìm ra những công ty phù hợp.

Có thể bán cổ phần của mình khi nào?

Cổ đông có thể bán cổ phần của mình bất cứ lúc nào trên thị trường chứng khoán hoặc thông qua các sàn giao dịch chứng khoán. Việc trao đổi có thể do cổ đông chủ động liên hệ với nhau, hoặc thông qua các trung gian giao bán, hoặc làm việc với công ty cổ phần.

Cổ đông có thể bị mất tiền nếu công ty phá sản?

Nếu công ty phá sản, cổ đông có thể mất tiền tương ứng với giá trị cổ phần của mình. Tuy nhiên, cổ đông không phải chịu trách nhiệm với các khoản nợ của công ty. Ngoài ra, một số công ty cũng sẽ có những loại cổ phần đặc biệt, do đó nếu công ty phá sản thì cổ đông vẫn có thể được hoàn lại một phần tiền theo thỏa thuận đã định.

Tổng kết

Cổ phần, cổ phiếu đều là những đơn vị tài chính phổ biến hiện nay trên thị trường chứng khoán. Sự khác nhau giữa chúng là không nhiều, mà điều cần quan tâm lớn hơn chính là những đặc điểm, giá trị mà các loại cổ phần, cổ phiếu có thể mang lại để giúp nhà đầu tư trở thành một cổ đông lớn có vị thế. Việc đầu tư vào cổ phần cũng là một bài toán cần nhiều sự tính toán và những chiến lược cụ thể. Do đó, nhà đầu tư nên có sự cọ xát với thị trường chứng khoán trước khi trở thành một cổ đông chính thức để chiến thắng trên mảnh đất chứng khoán biến động nhưng cũng đầy màu mỡ ấy.

Xem thêm: 10 cách định giá cổ phiếu phổ biến nhất hiện nay